مشکلی نخ‌نما و به‌جامانده از سالیان دور. درباره آن‌ها که مدت‌هاست «معتاد» ند و حالا برچسب «متجاهر» هم به پیشانی‌شان خورده است. برای آن‌چندهزارنفری که طبق تعریف، شغل خاصی ندارند، بدون سرپناه و خانواده هستند و اقدامی هم برای درمان خود نمی‌کنند، روش جمع‌آوری قهری، انگار آخرین راه‌حلی است که شهر را پاک‌سازی می‌کند و معلوم است که نتیجه‌ای جز حذف موقت معتادهای متجاهر از خیابان‌ها ندارد و پس از ترخیص دوباره به همان مکان قبل بازخواهند گشت.
شرایط جغرافیایی و هم‌مرزی با صادرکنندگان، مهاجرپذیری بی‌حساب به مشهد و برجاماندن فروشندگان و ساقیان موادمخدر در هر منطقه، باعث شده باوجود وعده‌ها و اقدامات، شاهد سرگردانی و گاه مصرف مواد معتادان متجاهر به‌خصوص در مکان‌های مرکزی شهر باشیم. آن‌هم در شهری زائرپذیر. آن‌هم در تابستانی پرمسافر.
گفت‌وگو با مسئولان اطلاعات تازه‌ای پیش رویمان نمی‌گذارد، زیرا همان کارهای قبلی است. تابستان امسال هم راه قبلی را ادامه می‌دهند. از خیابان‌های شهر جمع‌آوری می‌شوند اما به شرط خالی شدن ظرفیت. معتادان دیگر اما باید رهاشده باقی بمانند. همان‌گونه که اکنون هستند.
شهرداری: متولی جمع آوری معتادان متجاهر ستاد مبارزه با مواد مخدر و مقام های قضایی است
گاه‌به‌گاه در مناطق مختلف شهر چشمتان به آن‌ها افتاده است؛ اغلب سیه‌چرده، خسته، خمیده و خمار که بی‌تفاوت به عابران و خودروها مسیری را بی‌هدف طی می‌کنند یا گوشه‌ای گز کرده‌اند. اگر نشئه باشند هم سرچهارراه یا کنار پیاده‌رو گدایی می‌کنند. اما برای تابستانِ شلوغ مشهد دیدن معتادان متجاهری که دور میدان عدالتِ نزدیک به حرم یا بازارهای بزرگ ملل و الماس شرق تجمع کرده‌اند، تصویر تأسف‌باری است. به‌خصوص اینکه پس از پرس‌وجوها بدانیم طرحی ویژه و ضربتی هم قرار نبوده برای این ایام اجرا شود. به عبارت دیگر «اگر کمپ‌ها فضا داشته باشند، جمع‌آوری می‌شوند.» این درحالی است که تابستان به نیمه رسیده و تعداد مسافران و زائران روزبه‌روز بیشتر می‌شود و مشاهده حتی یک معتاد در شهر از منظر زیبایی و امنیت زیاد است. براساس‌قانون، چند سازمان مسئول رسیدگی و جمع‌آوری معتادان متجاهر شده‌اند و یکی از آن‌ها شهرداری است که پیش از نوروز هم در طرح پایانی سال شرکت داشت اما اکنون مهدی ابراهیمی، معاون اجتماعی سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد، آب پاکی را روی دستمان می‌ریزد که درواقع شهرداری مسئولیتی در قبال جمع‌آوری معتادان ندارد: در مقطع کوتاهی پیش از عیدنوروز با پلیس مبارزه با موادمخدر همکاری کردیم اما درواقع جمع‌آوری آن‌ها جزو وظایف ما نیست. وی ادامه می‌دهد: متولیان اصلی جمع‌آوری ستاد مبارزه با موادمخدر و مقام‌های قضایی هستند که احکام را صادر و اجرا می‌کنند و بهزیستی نیز مسئول نگهداری معتادان در مراکز ماده ۱۶است. شرح وظایف شهرداری به جمع‌آوری متکدیان در شهر خلاصه می‌شود که تنها مکان آن خانه سبز است.
شورای هماهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر: برای تابستان طرح ضربتی نداریم چون مکان جدیدی برای نگهداری نیست
حالا که نامی از ستادمبارزه با موادمخدر و پلیس آمد باید سخنان دبیر شورای هماهنگی‌اش را جویا شویم. محمدحسین صالحی اگرچه تداوم سیاست‌های همیشگی برمبنای جمع‌آوری حداکثری را یادآوری می‌کند اما درعین‌حال تأکید می‌کند که «برای تابستان طرح ضربتی و ویژه‌ای نداریم.» وی می‌افزاید: همچنان مانند گذشته روال جمع‌آوری معتادان متجاهر با همه توان در دستورکار است و تعطیل نشده است اما مسئله ظرفیت‌سازی هم وجود دارد. منتظر ایجاد فضاهای جدید هستیم تا بتوانیم همه معتادان را از سطح شهر جمع‌آوری کنیم.
وی از حدود ۶هزار نفر معتاد متجاهر در همه استان نام می‌برد که نزدیک به ۵هزار نفر آن‌ها جمع‌آوری شده‌اند: برای آن تعداد باقی‌مانده منتظر آماده‌سازی فضاهای بهزیستی هستیم که به محض بهره‌برداری دو یا سه مرکز دیگر، کار را ادامه خواهیم داد.
مسئله نبودن فضای کافی و مدت نگهداری معتادان از مواردی است که همواره به عنوان نقطه ضعف یا کمبود از سوی مسئولان یاد می‌شود که زمان مبهمی هم برای تأمین آن عنوان شده زیرا ماجرای بودجه و اختصاص مکان در میان است.
صالحی رهابودن معتادان در شهر را تأیید می‌کند و توضیحش این است که «این‌ها همان باقی‌مانده‌های بدون مکان هستند.»
به گفته این مقام مسئول اگرچه نگهداری افراد مقیم در کمپ‌ها مدت مشخصی به اندازه دوره درمانی دارد اما باید منتظر ترخیص معتادان فعلی بمانند.
از آن‌ها و خانواده‌هایشان که دوره خود را تمام کرده‌اند و ترخیص می‌شوند تعهدگرفته می‌شود که از خانه خارج نشوند اما چه کسی می‌تواند پیگیر اجرای این تعهد باشد؟ معلوم است که تعداد نامشخصی از این‌ها که در شهر سرگردان‌اند همان ترخیص شده‌های بازگشته به پاتوق و فروشندگان مواد هستند.
دبیر شورای هماهنگی‌ستاد مبارزه با موادمخدر استان اما در نهایت اطمینان می‌دهد که اکنون شرایط بد نیست و تا پاک‌سازی نهایی شهر از وجود حتی یک نفر معتاد متجاهر، فعالیت خود را متوقف نخواهیم کرد.
بهزیستی:ستاد مبارزه با مواد مخدر معتادان متجاهر را جمع آوری کند افراد جدید را پذیرش می کنیم
شاید بهزیستی که متولی اصلی نگهداری معتادان در همه مراکز اختیاری، اجباری، سرپایی، شلترها (سرپناه‌های شبانه) و مراکز کاهش آسیب است، باید پیش‌ازهمه پاسخگو می‌شد اما دانستن جایگاه دیگرسازمان‌ها به اطلاع بیشتر از عملکرد کنونی بهزیستی و چرایی رهایی معتادان در خیابان‌ها کمک می‌کند.
جواد بهنام مدیر بهزیستی شهرستان مشهد است. وی در ابتدا نیم‌نگاهی به وضعیت کنونی و تعداد معتادان متجاهر می‌اندازد و می‌گوید: باتوجه به شرایط و مهاجرپذیری شهر مشهد، برآورد دقیقی از آمار معتادان متجاهر وجود ندارد ولی گفته می‌شود این تعداد حدود ۷هزار نفر است. هم‌اکنون نزدیک به ۴هزارو۷۰۰تا ۸۰۰نفر در مراکز نگهداری می‌شوند و نزدیک به ۵۰۰یا ۶۰۰نفر آن‌ها زن هستند.
به گفته او تا پایان سال ۱۳۹۹تعداد ۱۰مرکز ماده۱۶در اختیار بهزیستی بود و اکنون به ۲۰مرکز افزایش پیدا کرده‌و یک مرکز دیگر در مراحل آماده‌سازی و پذیرش مددجوست. وی ادامه می‌دهد: سال گذشته در هر ماه به‌طور متوسط حدود ۴هزار نفر در مراکز ماده۱۶نگهداری می‌شدند. اکنون همه آن کمپ‌ها فعال‌اند و مرکز شماره ۲۱در آستانه پذیرش مددجو. بهنام در ادامه توضیح می‌دهد: بعد از طرح ضربتی‌ای که اسفندماه سال گذشته اجرا شد کمپ صابران پاکی در اسفندماه و کمپ خلق‌آباد در فروردین‌ماه تجهیز و راه‌اندازی شد و اکنون مرکز بهشت هشتم آماده پذیرش است.
به دستور ستاد جمع‌آوری می‌کنیم
وی درعین‌حال یادآور می‌شود: علاوه بر ایجاد یک مرکز جدید، دو کمپ دیگر هم افزایش ظرفیت خواهند داشت که در مجموع قادر به پذیرش ۸۵۰تا ۹۰۰نفر دیگر هستیم و چنانچه ستاد مبارزه با موادمخدر اقدام به جمع‌آوری کند، افراد جدید را پذیرش خواهیم کرد.
مدیر بهزیستی شهرستان مشهد مدت نگهداری را بین سه تا شش ماه ذکر و تأکید می‌کند: ترخیص از مراکز ماده۱۶با تشخیص مقام قضایی است که اطمینان پیدا کند فرد برای ادامه درمان خودش اقدام خواهد کرد و شغل و حامی مشخصی خواهد داشت. در چنین شرایطی ترخیص مددجویان با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد و ظرفیت برای ورود افراد جدید ایجاد خواهد شد.
بهنام در نهایت این را هم خاطرنشان می‌کند: موضوع جمع‌آوری معتادان متجاهر تنها برعهده بهزیستی نیست و یک برنامه بین‌بخشی است که سازمان‌های مختلفی از جمله دادگستری و دانشگاه علوم‌پزشکی هم در آن مسئولیت دارند. هربرنامه‌ای که تابه‌حال اجرایی شده با تصمیم شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر استان بوده‌است.
روانشناس بالینی: معتادان متجاهر را بعد از ترک اعتیاد به حال خودشان رها نکنیم چرا که دوباره به اعتیاد برمی‌گردند
مسئله جمع‌آوری و نگهداری معتادان متجاهر تنها مشکل نیست. مشکل بزرگ این است که آدم‌ها را برای مدت کوتاهی در محلی دور از موادمخدر قرنطینه می‌کنند اما پس از سه یا شش ماه به محل زندگی و پاتوق‌های خود بازمی‌گردند. این معنای واقعی رهاشدگی در جامعه است. شیرین شاهی‌خانه‌مقدم مصداق بارز کسی است که سال‌هاست در جایگاه یک روانشناس بالینی با معتادانِ پس از پاکی همنشین بوده است و دوشنبه‌های هرهفته در جلسه گروه‌درمانی پای صحبت‌هایشان می‌نشیند. وی درباره مشکل رهاشدگی افراد پاک حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. با تجربه سال‌ها مشاهده افراد پاکی که به زندگی بازگشته و زندگی معمولی را تجربه می‌کنند، می‌گوید: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر کار مهم دولت و بهزیستی برای جمع‌آوری اجباری معتادان متجاهر باشد که نه خانواده‌هایشان قادر به تحمل و پرداخت هزینه نگهداری آن‌ها هستند و نه جامعه با وجود آنان امنیت دارد. هزینه بسیار فراوانی که دولت می‌پردازد تا دوره درمان هر معتاد رایگان طی شود، شایان قدردانی است اما اصلا کافی و کامل نیست. هر هفته در جلسات رایگان گروه‌درمانی پای صحبت افراد پاک‌شده‌ای می‌نشیند که گاهی در شرایط دشوار زندگی خطا می‌کنند اما همین را هم جزو زندگی عادی می‌داند: مشکل این است که وقتی فردی را به زور از کار یا چیزی منع می‌کنید بلافاصله پس از رهایی با ولع به سوی آن بازمی‌گردد و به محض آزادی از مرکز لغزش را آغاز می‌کند و بازپروری یعنی همین، یعنی حمایت پس از سلامتی.
این روانشناس ادامه می‌دهد: بازپروری یعنی بعد از سه یا شش ماه صحبت با مددکار و مشاور به حال خود رهایشان نکنیم وگرنه دوباره به نقطه صفر بازمی‌گردیم. همین است که همیشه مراکز ماده۱۶پر از معتاد هستند. فایده این طرح این است که مثلا به اندازه این مراکز محل‌هایی وجودداشته باشد که پاک‌شده‌ها با برگه سلامتی به آنجا مراجعه کنند و به‌کارگرفته شوند.
شاهی‌خانه‌مقدم درخصوص فعالیت‌های پس از ترخیص می‌گوید: به عنوان نمونه شرکت در جلسات گروه درمانی و استفاده ازویزیت‌های پزشک مرکزی که من در آن مشغول به کار هستم برای آن‌ها که پاک بمانند، برای همیشه رایگان است.
وی از نقصی سخن می‌گوید که سبب می‌شود فرد را دوباره به زندگی قبلی بازگرداند: هیچ‌کس نمی‌داند چندنفر از آن چندهزار معتاد پس از اتمام دوره اجباری کلاس‌های روان‌درمانی را ادامه می‌دهند که البته بدون تحقیق هم پاسخ مشخص است. آن‌ها باید دست‌کم تا سه یا چهار سال همچنان هفته‌ای یک‌بار با روانشناس صحبت کنند و از وسوسه‌هایشان بگویند. البته این هم باز بستگی به نوع و میزان مصرف ماده مخدرشان دارد که متفاوت است. مراجعه‌کننده‌ای دارد که ۱۰سال پاک است اما هنوز گاهی میل به مصرف موادمخدر به سراغش می‌آید و این برای آدم‌های رهاشده و تنها خطر بزرگی است: بهبودی چهارجنبه دارد که شامل تندرستی، خانه، هدف و جامعه است. اینکه فرد بتواند فضای امن و سرپناهی برای خود ایجاد، شغل ثابت دست‌وپا و روابط سالم و مشارکت را در جامعه تجربه کند نیاز به آموختن مهارت‌های فردی و پذیرش دارد که در همین جلسات درمانی آموخته می‌شوند. این روانشناس بالینی بازهم تأکید می‌کند که گم‌گشته همه آدم‌ها حال خوب است. همه ما وقتی در شرایط سخت زندگی گیر می‌افتیم اغلب بدترین راه را انتخاب می‌کنیم و بدترین راه برای یک فرد خارج شدن از مرکز بازگشت دوباره به اعتیاد است، درحالی‌که اگر کار کنند و زندگی تشکیل بدهند برای همیشه به زندگی بازخواهند گشت.
نظر شما